On iki Mart çok şerefli, şanlı zafer günüdür…
Evvel zaman içerisinde Erzurum’un kurtuluş şenlikleri 11 Mart sabahı erken saatlerde semt karakollarının önünde Erzurum belediyesi tarafından organize edilen davul zurna ekiplerince çalınan bar ve oyun havaları ile başlar 12 Mart gecesi fener alayının şehir içinde attığı tur sonrasına kadar devam ederdi…
11. Mart sabahı semt karakolların önünde çalınan Erzurum barlarını tutanların çoğu köyden yoğurt, süt getirip satanlarla onlara eşlik ederek gelen arkadaşlarından oluşurdu…
Genellikle bar tutanların çoğu yeni bıyıkları terleyen delikanlılardı…hatta bazı gençler bıyıklarının gür görünmesi için, yaktıkları fındık içlerini bıyıklarına sürenlerden bıyıklarının dik durması için kişmiş sürenler noksan olmazdı…bu tiplere çok rastlanılırdı…
Bar tutanları arasında bir iki bar tutanlarda olurdu…bunların çoğu esnaf çırağı veya kalfalardı…bunlar fazla kalamaz hemen işlerine dükkanlarına veya atölyelerine dönerlerdi…
Diğer bar tutanlar ise ara sıra dinlene dinlene değişerek hiç aksamadan iki gün bar oynamaya devam ederlerdi…
12 Mart kurtuluş törenleri eski hükümet konağı, eski adliye bünası şimdi Yakutiye Belediyesi binası caddesi üzerinde hep yapılardı….
12 Mart törenine katılan okullar, sivil toplum örgütleri, spor kulüpleri, resmi kuruluşlar, askeri birlikler Yenikapı caddesinden yukarı Aliravi Caddesinden TCK 12 Bölge Müdürlüğünün transit caddesine kadar olan alanda yerlerini alırlardı…
Vali, Garnizon Komutanı, Belediye başkanı beraber üstü açık, arka kısmı kırmızı halı döşeli, bir askeri jiple kurulu olan ses cihazından tören için bekleyen tüm kuruluşların bayramlarını “Belediye Başkanın bayramınız kutlu olsun ifadesi ” ile kutlardı…
Sonra hükümet konağının önünde kurulu olan tak'a geçer, başlayacak tören geçişlerini Vali, Garnizon Komutanı, Belediye başkanı ayakta durarak tören sonuna kadar selamlardı…
Tören takının karşısında bulunan, Yakutiye belediye başkanlığının, eski adliye binasının önünde geçiş töreni için askeri Bando yerini alır, çalınan İstiklal marşı ile ay yıldızlı al bayrağımız gönlere çekilirdi…
Akabinde Kurbanlar kesilirdi…
Tören günün anlam ve önemini belirten konuşmayı “Belediye Başkanı” yapar ve konuşması sonrası taktaki yerine geçerdi…
Erzurum’un düşman işgaline karşı belediye başkanın peşine savaşan askeri birlik ve milis kuvvetler komutanı Binbaşı Muaffak Tekirbaşoğlu’nun konuşması en az iki saat sürerdi…
Hemen akabinde askeri kuvvetler adına, 9. Kolordu komutanlığından bir muvazzaf teğmen veya yüz başı günün anlam ve önemi ile ilgili ikinci konuşmayı yapardı…
12 Mart Erzurum’un düşman işgalinden kurtuluş günü münasebetiyle “ Cumhurbaşkanı, Başbakan, Bakanlar, Milletvekilleri, Resmi kurum ve kuruluşların genel başkanlarının gönderdikleri telgraflar harf sırasına göre tek tek okunurdu...
Milli Eğitim Müdürlüğü tören için biri bayan, biri erkek spiker öğretmen ile bazı okullardan seçilmiş biri kız, biri erkek öğrenci sunuculuk yapan öğretmenlerine eşlik ederek bazı aralarda kahramanlık şiirleri okurlardı…
İlk önce Erzurum’un düşman işgalinden kurtaran ordu ve temsili milis güçlerin şehre ilk girdikleri girişlerden giydikleri askeri ve milis kıyafetleriyle, temsili düşman kıyafetlileri önlerine katarak sürdüklerini temsili canlandırılırdı…tabi Erzurum’da kimse düşman olmak istemediği için ücretli düşman bulmakta zordu…daire amirlerinin katkılarıyla bazılarına düşman giysisi zorda olsa giydirilirdi…
Akabinde Tören geçişi başlardı…ilk geçişi okulların Türk Bayrakları toplu geçişlerini önlerinde bir beden öğretmeni ile yaparlardı…arkalarında okul flamaları toplu geçiş yapardı…geçen bayrak ve flamalar ileride guruplardan ayrılarak teker teker kendi okullarının başına döner ve okul Töreni geçişlerine eşlik ederlerdi…
Okullar taş ambarların önünden İbrahimpaşa caminin köşesine kadar yürüyüş halinde gelirler bandonun çalacağı yürüş marşıyla tören geçişlerini yaparlardı…
Okulların geçişlerinde önünde okul müdür veya yardımcıları arkasında, temsili ve mahalli kıyafetli öğrenciler İzciler ve kara mando önlüklü öğrenci takımları olurdu...
Tören geçişlerinde izci Trampetler üzerine iki çubuğu çapraz olarak koymalarıyla, Borazancı ve flütçülerde, borazan ve flütlerini ağız kısmına yakın tutularak geçişlerini, başlarını tak bulunan protokole doğru çevirip selamlayarak geçerlerdi…
Tören Hükümet konağı önündeki takın on metre sonrası son bulurdu...
Adnan menderes caddesi açılmadan önce tören geçişleri çifte minarelere doğru devam ederek taşmağazalar sonu bitirilirdi…
Sonraki tören geçişlerinde önce Erzurum Halk oyunları folklor ekibi kendi davul ve zurna eşliğimde bir veya iki bar protokulun önünde oynayarak geçerlerdi…bu geçiş sırasında bandonun marş çalması durdurulurdu…
Diğer tören geçişler için bando tekrar geçiş marşları çalmaya devam ederdi…
Erzurum bazı köylüleri törenlere kağnı arabalarıyla katılırlardı…sivil toplum örgütlerinden; spor kulüpleri, atlılar, atlı cirit ekipleri, esnaf kuruluşları, Emniyet güçleri ve Askeri birlikler sırasıyla geçişlerini yaparlardı…Tören geçişleri sonlandığında en son Bando takımının kendisi tören geçişini yaparak, töreni sonlandırırdı…
12 Mart akşamı ise gener alayı olurdu…şehirde üstü açık askeri uzun dorseli araç üzerinden askeri bando marşlar çalardı… diğer askeri dorselerde askerler ellerinde tutukları meşalelerle fener alayının öncüsü olurlardı…fener alayı konvoyuna diğer resmi kuruluşların dorselerinde ekipler bar tutarlardı…esnaf derneklerinin kamyonetlerinde ise halay çekenler olurdu…şehir turu atan fener alayı konvoyunun arkasında sivil halkın çoğu çoluk çocuklarıyla fener alayı yürüşüne iştirak ederdi.